„Niedoczynność tarczycy u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, dieta
Niedoczynność tarczycy u dzieci wynika z niedoboru hormonów tarczycy – wrodzonego lub nabytego. Przedłużającą się żółtaczka u noworodków może być objawem wrodzonej niedoczynności tarczycy, wymagającej natychmiastowego leczenia. W rozpoznaniu ważną rolę odgrywa badanie TSH – niski poziom sugeruje problemy z tarczycą. Jak leczyć to schorzenie i jaką dietę stosować u małego pacjenta, by złagodzić dolegliwości?
Chora tarczyca u dziecka – niedobór hormonów tarczycy
Tarczyca to gruczoł znajdujący się w środkowej części szyi. Wydziela do krwi hormony, warunkujące prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu człowieka już w łonie matki i później przez całe życie. Hormony tarczycy są jednym z kluczowych czynników prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego, regulują metabolizm, produkcję ciepła, siłę mięśniową.
Czynność tarczycy regulowana jest przez struktury w mózgu – podwzgórze i przysadkę mózgową. Przysadka wytwarza hormon TSH (hormon tyreotropowy), pobudzający tarczycę do produkcji jej hormonów – T3 i T4. Niezbędny do syntezy hormonów tarczycy jest jod. Zaburzenia funkcji gruczołu to nadczynność tarczycy – nadmiar hormonów tarczycowych oraz niedoczynność tarczycy, czyli ich niedobór, który może być groźny w skutkach zwłaszcza u najmłodszych.
Niedoczynność tarczycy u niemowlaka grozi nieprawidłowym rozwojem układu nerwowego. Z tego powodu w Polsce każdy noworodek bez wyjątku po urodzeniu jest badany w kierunku niedoczynności tarczycy, której ewentualne wykrycie jest wskazaniem do rozpoczęcia natychmiastowego leczenia, najlepiej jeszcze w pierwszym tygodniu życia.
Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy u dzieci?
Istnieją różne typy niedoczynności tarczycy (hipotyreozy): wrodzona niedoczynność tarczycy, nabyta (pojawiająca się w trakcie życia), dziedziczna (genetyczna), sporadyczna (stwierdzona u dziecka, gdy w rodzinie nie ma chorób tarczycy), przejściowa, trwała.
Niedoczynność tarczycy może być spowodowana jej nieprawidłową funkcją lub za małą produkcją TSH w przysadce mózgowej, czyli niewystarczającym pobudzeniem tarczycy „od góry”. Stan ten nazywamy wtórną niedoczynnością tarczycy.
Przyczyny nabytej niedoczynności tarczycy u dzieci starszych to choroba Hashimoto (choroba autoimmunologiczna), po leczeniu nadczynności tarczycy – operacyjnie lub radiojodem, po leczeniu guza mózgu (radioterapii lub operacji) – guzy mózgu to drugie co do częstości (po białaczkach) choroby nowotworowe u dzieci, po leczeniu amiodaronem – lekiem stosowanym w arytmii serca.
Choroba Hashimoto to choroba autoimmunologiczna (zwana też przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy) i dotyczy głównie dzieci starszych, kilku- i kilkunastoletnich. Polega na tym, że nasz układ odpornościowy produkuje przeciwciała, które uszkadzają tarczycę. Jak każda choroba autoimmunologiczna, przewlekłe zapalenie tarczycy u dziecka wiąże się z wyższym ryzykiem występowania innych chorób z tej grupy – cukrzycy typu 1, bielactwa, łysienia plackowatego, łuszczycy i innych.
Wrodzona niedoczynność tarczycy u dzieci
Przyczyny wrodzonej niedoczynności tarczycy to zaburzenia rozwoju tarczycy w życiu płodowym, zaburzenia produkcji hormonów tarczycy czy znaczny niedobór jodu.
Niskie TSH u dziecka (niedoczynność przysadki mózgowej), choroby tarczycy i ich leczenie u matki w czasie ciąży, wady anatomiczne okolicy podwzgórza i przysadki – rozszczep podniebienia, niedorozwój ciała modzelowatego mózgu, hiperteloryzm, czyli nadmiernie szerokie rozstawienie oczu również mogą skutkować chorą tarczycą.
Wcześniactwo, niedotlenienie w czasie porodu, ciężkie infekcje noworodków, niedobór jodu u matki w czasie ciąży powodują przemijającą niedoczynność tarczycy u niemowlaka.
Wrodzona hipotyreoza u dziecka częściej niż statystycznie występuje u dzieci z zespołem Downa – aż w 3 proc. przypadków.
Objawy wrodzonej niedoczynności tarczycy
Objawy niedoczynności tarczycy u dziecka, podobnie jak u osób dorosłych, wynikają z tego, że hormony tarczycy odpowiadają za przemianę materii. Pobudzają np. produkcję ciepła, więc gdy ich poziom jest za niski, pacjenci mogą zgłaszać ciągłe uczucie zimna. Można powiedzieć, że przy niedoczynności tarczycy organizm „zwalnia obroty” – stąd senność, obniżenie ciśnienia i tętna oraz zaparcia – na skutek leniwej perystaltyki jelit.
Niedoczynność tarczycy u dzieci, zależnie od wieku i rodzaju, ma różny obraz kliniczny. Dzieci z wrodzoną niedoczynnością tarczycy mają dużą masę urodzeniową (powyżej 4 kg), a ciąża może trwać nawet 42 tygodnie.
Hipotyreoza u niemowlaka ma takie objawy jak:
przedłużona żółtaczka noworodków,
duże ciemiączko tylne (na potylicy) i szerokie szwy czaszkowe,
zmniejszone napięcie mięśni (dziecko jest wiotkie),
mała aktywność, znaczna senność, niechęć do ssania piersi,
zaparcie,
przepuklina pępkowa,
mały przyrost masy ciała.
Kiedy niemowlę ma niedoczynność tarczycy, jego język jest duży, wylewa się z buzi. Skóra się błyszczy, jest porcelanowa. U dzieci z niedoczynnością tarczycy typowe jest również opóźnione ząbkowanie a także spowolnienie rozwoju intelektualnego.
Jak rozpoznać problemy z tarczycą u dziecka starszego?
U starszych dzieci z niedoczynnością nabytą objawy to:
nadmierna senność, ospałość,
opóźnienie/zwolnienie wzrostu,
brak apetytu i zaparcia,
suche, szorstkie, łamliwe włosy,
stałe uczucie zimna,
wolna akcja serca,
sucha skóra, głównie na łokciach, kolanach,
opuchnięte twarz, zwłaszcza na powiekach.
Bardziej typowe dla niedoczynności tarczycy są objawy hipotyreozy nabytej u starszych dzieci, przypominają te występujące u dorosłych. U noworodków i niemowląt niechęć do ssania, przedłużająca się żółtaczka czy mały przyrost masy ciała mogą sugerować wiele innych chorób i nie są tak oczywiste.
Jak leczyć niedoczynność tarczycy u dziecka?
Wrodzona niedoczynność tarczycy niezdiagnozowana i nieleczona niesie za sobą ryzyko trwałego upośledzenia intelektualnego. Dlatego każdy noworodek nie wcześniej niż w 3. i nie później niż w 5. dobie po urodzeniu ma wykonane badanie przesiewowe w tym kierunku. Wykonuje się badanie TSH u dziecka w kropli krwi pobranej na specjalną bibułkę.
Test ten może nie wykryć wtórnej niedoczynności tarczycy. Wcześniaki i dzieci urodzone w ciężkim stanie wymagają powtórzenia badania, zwykle w 14. dobie życia. Niekorzystny wynik badania przesiewowego trzeba zweryfikować oznaczając stężenia hormonów tarczycy T3 i T4, wykonuje się też USG tarczycy, żeby ocenić czy jest on odpowiednio rozwinięta.
Po potwierdzeniu diagnozy włącza się leczenie – syntetyczny hormon T4 (lewotyroksyna), do końca życia. Dawki są tu większe niż u starszych dzieci i u dorosłych ze względu na ogromne zapotrzebowanie rozwijającego się organizmu.
Przy podejrzeniu nabytej niedoczynności tarczycy u starszych dzieci przeprowadza się badanie krwi – TSH, hormony tarczycy oraz przeciwciała, które mogą przemawiać za autoimmunologicznym podłożem choroby. Najbardziej istotne są przeciwciała anty-TPO. Wykonuje się również USG gruczołu i czasami biopsję tarczycy. W leczeniu stosuję się, podobnie jak w niedoczynności wrodzonej, syntetyczny hormon tarczycy, przez całe życie pacjenta.
Dieta w niedoczynności tarczycy u dziecka
W niedoczynności tarczycy u dziecka dieta nigdy nie zastąpi leków, może jednak mieć działanie wspomagające. Za pracę tarczycy odpowiadają między innymi takie pierwiastki jak jod, żelazo, cynk i selen. Od 20 lat sól morska, której używamy w naszej kuchni jest jodowana, nie ma więc potrzeby dodatkowego dosalania. Inne produkty bogate w jod to ryby morskie – dorsz, mintaj, tuńczyk oraz owoce morza np. małże.
Przy chorej tarczycy, dieta dziecka powinna uwzględniać także produkty bogate w żelazo: mięso, podroby mięsne, produkty zbożowe pełnoziarniste, żółtka jaj, boćwina, rośliny strączkowe, szpinak, pietruszka, awokado, pestki dyni, porzeczki, poziomki.
Selen w największej ilości znajduje się w orzechach brazylijskich, a także w roślinach strączkowych, rybach, indyku, pełnoziarnistych produktach zbożowych. Najbogatsze w cynk są z kolei mięso, jaja, nasiona dyni, słonecznika, cebula, czosnek, otręby pszenne. Warto więc wzbogacać dietę w te produkty i wspomagać tym samym tarczycę, zwłaszcza u starszych dzieci z bardziej rozbudowanym jadłospisem.
Wysypka u noworodka – skąd się bierze, czym smarować, kiedy do lekarza?
Przyczyny wysypki u noworodka zwykle nie są groźne. Krostki na buzi dziecka to często objaw trądziku niemowlęcego, który może pojawić się kilka dni po porodzie. Jeżeli zmiany skórne u dziecka mają charakter rumienia, możemy mieć do czynienia z pokrzywką alergiczną. Swędząca wysypka i sączące pęcherzyki na ciele to z kolei objaw AZS. Jakie inne dolegliwości i choroby skóry odpowiadają za wysypkę na ciele noworodka? Co robić, kiedy noworodek ma wysypkę?
Trądzik niemowlęcy – krostki na buzi noworodka
Przyczyny wysypki na twarzy noworodka i niemowlaka nie są zwykle poważne. Najczęściej za plamki na buzi dziecka odpowiada trądzik niemowlęcy. Wypryski na twarzy noworodka pojawiają się zwykle kilka dni po porodzie w postaci czerwonych krostek, czasami z białym czubkiem. Trądzik u noworodka jest szczególnie widoczny, gdy maluch jest rozgrzany.
Przyczyną tych zmian skórnych są hormony matki, które jeszcze w niewielkim stopniu po porodzie mogą krążyć w organizmie maluszka. Zmiany trądzikowe nie zlewają się w jeden rumień, dzięki czemu łatwo odróżnić je od wysypki alergicznej. Trądzik noworodkowy charakteryzuje się łagodnym przebiegiem. Zwykle ustępuje do kilku tygodni po porodzie. Krostki na twarzy dziecka należy przemywać przegotowana wodą, nie należy ich smarować żadnymi maściami oraz, co najważniejsze, nie wolno ich wyciskać.
Potówki i prosaki – zmiany skórne u noworodków
Potówki powstają na skutek przegrzania się skóry dziecka. Potówki u noworodka to drobne pęcherzyki lub czerwone krostki na skórze. Podobnie jak trądzik niemowlęcy zmiany te nie zlewają się w jeden rumień. Potówki występują zwykle na twarzy, klatce piersiowej, na plecach, w fałdach ud, w zgięciach łokciowych czy też w pachwinach. Aby uniknąć potówek na skórze dziecka, należy ubierać je stosowanie do temperatury, a ciuszki powinny być wykonane wyłącznie z naturalnych, oddychających materiałów. Dobrym sposobem na potówki u noworodka jest kąpiel dziecka w wodzie z nadmanganianem potasu lub z krochmalem.
Z kolei jeżeli dziecko ma białe grudki na nosie i podbródku, są to najprawdopodobniej prosaki. Tego typu zmiany skórne u noworodka powstają na skutek zaczopowania gruczołów łojowych. Dzieje się tak, ponieważ mechanizm ich działania nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Buzię malucha należy przegotowana wodą. Zmiany znikną samoistnie około 3 miesiąca życia dziecka.
Wysypka alergiczna – przyczyna pokrzywki na twarzy niemowlaka
Wysypka alergiczna pojawia się zwykle u starszych niemowląt, gdyż czynnikiem sprawczym jest tu przedłużająca się ekspozycja na uczulający składnik pożywienia. Najczęstszą alergią pokarmową wywołującą pokrzywkę na skórze jest alergia na białka mleka krowiego.
Alergia pokarmowa może powodować:
– wysypkę na twarzy niemowlaka zlewającą się w rumień,
– zaczerwienienie na policzkach,
– szorstkość i swędzenie skóry (skóra może pękać i sączyć się).
Jeśli u maluszka zostaje stwierdzona alergia pokarmowa, najważniejszym elementem postępowania jest dieta eliminująca uczulające substancje pokarmowe.
Kiedy noworodek ma wysypkę, można podejrzewać alergię kontaktową. To nadwrażliwość na drażniącą skórę dziecka substancję. Najczęściej drażniące dla skóry dziecka mogą być kosmetyki do pielęgnacji twarzy i ciała oraz produkty do prania. Wyprysk kontaktowy zniknie jeśli zostanie wyeliminowany czynnik, który go powoduje. Dodatkowo należy regularnie natłuszczać i nawilżać skórę dziecka.
Co oznacza swędząca wysypka na twarzy i ciele dziecka?
Zmiany przypominające wysypkę u noworodków mogą wskazywać na atopowe zapalenie skóry. AZS daje podobne objawy jak alergia pokarmowa. Atopowe zmiany na skórze dziecka są silnie zaczerwienione i sączące. Występują najczęściej na policzkach oraz w zgięciach łokciowych i podkolanowych. Niekiedy zdarza się, że choroba może powodować wysypkę na całym ciele dziecka. Głównymi czynnikami predysponującymi do rozwoju atopowego zapalenia skóry są alergeny pokarmowe, rzadziej wziewne.
Dzieci z atopowym zapaleniem skóry powinny być pod opieką lekarza. Skóra bardzo swędzi a co za tym idzie maluszek źle śpi i jest rozdrażniony. W tym przypadku lekarz zaleca maści i kremy łagodzące świąd i podrażnienia oraz leki antyhistaminowe również łagodzące swędzenie. Atopową skórę dziecka należy pielęgnować kosmetykami emolientowymi, które świetnie nawilżą swędzącą skórę. W przypadku bardzo nasilonych zmian lekarz zaleci stosowanie preparatów sterydowych.
Jak wygląda łojotokowe zapalenie skóry u noworodka?
Łojotokowe zapalenie skóry u dziecka może dawać objawy już kilka dni po porodzie. Na skórze noworodka widoczne są zmiany rumieniowate, które pokrywa żółta łuska, bardzo często sącząca się. Zmiany często zlokalizowane są na nosie, policzkach oraz na czole. Jeśli nie są bardzo nasilone, wystarczy przemywanie skóry przegotowana wodą oraz smarowanie jej maścią z cynkiem. W przypadku bardziej nasilonych zmian należy udać się z dzieckiem do lekarza najlepiej specjalisty dermatologa.
Jeśli jakakolwiek wysypka u noworodka:
– nie znika w ciągu kilku dni lub stan skóry dziecka się pogarsza mimo podjęcia różnych działań,
– przebiega z wysoka temperatura ciała,
– ma charakter zmian sączących oraz przypomina ogniska zapalne,
– najszybciej należy udać się z maluszkiem do pediatry.
Zaparcia u noworodka – przyczyny i sposoby na zatwardzenie u noworodka
Kupka niemowlaka pojawia się z różną częstotliwością i zbyt rzadkie wypróżnianie nie zawsze musi wskazywać na problem. Częściej występuje zatwardzenie u dziecka karmionego mlekiem modyfikowanym, jednak przyczyny zaparć u noworodka są zróżnicowane. Kiedy noworodek ma zatwardzenie jego brzuszek jest wzdęty i twardy. Aby mu pomóc, należy zadbać o odpowiednie nawodnienie, watro też przyjrzeć się własnej diecie, jeśli karmimy piersią. Sposobów na zaparcia jest znacznie więcej. Jak pomóc dziecku zrobić kupkę?
Kupka noworodka – jak wygląda i jak często powinna występować?
Wypróżnianie noworodków następuje z dużą zmiennością. Kupka dziecka karmionego piersią może pojawić się po każdym posiłku, tj. 8–10. Normą będzie również oddawanie jednego stolca na 2–3 dni. Bardzo ważne jest to, aby obserwować czy rzadszym wypróżnieniom nie towarzyszą żadne niepokojące objawy. Niektóre dzieci karmione piersią wypróżniają się raz na tydzień i, o ile nic dodatkowo się nie dzieje, jest to stan również fizjologiczny.
Kupka noworodka karmionego mlekiem modyfikowanym jest zwykle twardsza niż stolec dziecka karmionego piersią, częstotliwość wypróżniania również jest w tym przypadku mniejsza.
Jak rozpoznać, że noworodek ma zaparcie?
O zaparciach u dziecka poniżej 6 miesiąca życia mówi się wtedy, kiedy maluszek ma trudności w zrobieniu kupki, płacze, jest niespokojny, płaczliwy, ma zmniejszony apetyt. Bardzo często brzuszek dziecka jest twardy i nabrzmiały.
Zaparcia u niemowląt starszych rozpoznajemy wtedy, kiedy maluch robi kupkę rzadziej niż dwa razy w tygodniu, bardzo często świadomie wstrzymuje oddawanie stolca, a defekacji towarzyszy ból. W przypadku zaparć kupki dziecka są zbite, może towarzyszyć im ból brzuszka, wzdęcia, rozdrażnienie, mniejszy apetyt oraz zbyt mały przyrost masy ciała.
Przyczyny zatwardzenia u noworodka
Przyczyny problemów z wypróżnianiem u noworodka obejmują czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Za zatwardzenie u noworodka odpowiadają najczęściej:
– zmiana diety (chodzi głównie o wprowadzenie do diety karmienia mlekiem modyfikowanym),
– rzadkie karmienie,
– nieprzygotowany przewód pokarmowy do prawidłowego wydalania resztek mleka modyfikowanego,
– alergie pokarmowe,
Kiedy noworodek nie może zrobić kupki, winne mogą być również zaburzenia mikroflory jelitowej (np. podczas antybiotykoterapii).
Co na zaparcia – jak pomóc dziecku zrobić kupkę?
Jeżeli mamy do czynienia z zaparciami u noworodka karmionego piersią, kobieta powinna przyjrzeć się swojej diecie. Należy zwrócić uwagę na produkty szczególnie powodujące zaparcia, np. słodycze (zwłaszcza czekolada), białe pieczywo, smażone potrawy. Bardzo ważne jest to, aby kobieta karmiąca piersią piła wystarczającą ilość wody. Aby zapobiec zaparciom u niemowlaka, należy włączyć do diety produkty obfitujące w błonnik, tj. produkty pełnoziarniste, kasze oraz surowe warzywa i owoce. Kiedy niemowlak ma zaparcia, można podawać mu w butelce do picia przegotowaną wodę lub specjalną herbatkę rumiankową.
Jeśli chodzi o zaparcia noworodka karmionego mlekiem modyfikowanym, to najlepiej skonsultować się z lekarzem, który pomoże wybrać dla dziecka inną mieszankę. W przypadku, kiedy dziecko dobrze przybiera na wadze, można również rozważyć dopajanie wodą.
Kolejnym sposobem na zatwardzenie u niemowlaka jest częstsze karmienie. Częstsze zjadanie mniejszych porcji może wspomóc przewód pokarmowy w poprawnym trawieniu pokarmu i wydalaniu resztek.
Zaparcia u niemowlaka – co robić, kiedy dziecko ma zatwardzenie?
W przypadku niemowląt, które mają rozszerzoną dietę o pokarmy stałe i cierpią na zaparcia, należy przestrzegać kilku zasad:
– kiedy niemowlę ma zatwardzenie nie należy wprowadzać do jego diety nowych, nieznanych pokarmów,
– należy maluchowi podawać większą ilość płynów (najlepiej przegotowana wodę) lub rozcieńczone soki; nie zaleca się aby ilość wody przekraczała dzienną porcję mieszanki,
– należy unikać kleików i kaszki ryżowej, gotowanej marchewki i jabłka (zamiast produktów na bazie ryżu należy podawać kaszki i kleiki kukurydziane),
– należy zapewnić dziecku odpowiednią dawkę ruchu (ruch przyspiesza perystaltykę jelit),
– na zaparcia dziecku można podawać laktulozę w syropie, która dostępna jest w aptece bez recepty,
– do posiłków można dodawać 2–3 łyżki oliwy z oliwek, co pomoże łatwiej się dziecku wypróżnić,
W leczeniu zaparcia u dziecka bardzo pomocny będzie również masaż brzuszka wykonywany ok. 4 razy dziennie.
Sposoby na zaparcia – jakich metod leczenia unikać?
Przede wszystkim nie można samemu podawać dziecku leków przeczyszczających ani robić mu lewatywy. Nie wolno również wkładać dziecku do odbytu np. palca lub termometru, ponieważ można uszkodzić delikatną śluzówkę. Takie stymulowanie defekacji może wyrobić u niemowlaka nieprawidłowy odruch wypróżniania, przez co w przyszłości trudno będzie mu oddać stolec samodzielnie.
Na skutek zaparć i oddawania zbitego i twardego stolca może dojść do podrażnienia delikatnej śluzówki odbytu. Podrażnionego miejsca nie należy zasypywać pudrem lecz posmarować maścią z cynkiem. Długo utrzymujące się podrażnienie powinno być skonsultowane z lekarzem, który zaleci środki zapobiegające rozwinięciu się infekcji bakteryjnej lub grzybiczej.
Jeśli dziecko ma częste zaparcia, należy rozważyć wizytę u alergologa. Wizyty lekarskiej wymagają również dzieci cierpiące na przewlekłe zaparcia, u których występują dodatkowe objawy niepokojące takie jak: krew w stolcu, słaby apetyt, słaby przyrost masy ciała, płaczliwość i drażliwość, nasilone wzdęcia, ulewania lub wymioty.”